Το Μοναστήρι
Η Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Μικρόκαστρο Σιατίστης, στη Δυτική Μακεδονία, χτίστηκε στα μέσα περίπου του 18ου αιώνα. Διαδραμάτισε έντονο θρησκευτικό, εθνικό και κοινωνικό ρόλο, τόσο κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και του απελευθερωτικού αγώνα, όσο και σε όλες τις επόμενες ιστορικές εξελίξεις της περιοχής συνεισφέροντας πνευματική, υλική και πρακτική στήριξη. Αρχικά λειτούργησε ως ενοριακός ναός για τους κατοίκους της γειτονική κωμόπολης του Μικροκάστρου και σύντομα εξελίχθηκε σε μεγάλο Προσκύνημα για τα πολλά θαύματα που επιτελούσε και επιτελεί μέχρι σήμερα η θαυματουργός Εφέστιος Εικόνα της Παναγίας της Ελεούσας.
Από το έτος 1993 λειτουργεί ως Ιερά Γυναικεία Μονή και σύμφωνα με τα Τυπικά του Ορθόδοξου Ανατολικού Μοναχισμού. Η Αδελφότητα της Μονής συνέχισε τις ανακαινιστικές εργασίες των προηγούμενων ετών και ανήγειρε εκ βάθρων νέα πτέρυγα κοιτώνων, Τραπεζαρία, βιβλιοθήκη, αίθουσες υποδοχής επισκεπτών, εργαστήρια και Παρεκκλήσια. Αναμόρφωσε τον περιβάλλοντα χώρο, υλοποίησε προγράμματα αναδάσωσης και συντήρησης κτιρίων, διότι χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο μνημείο.
Το µοναστήρι της Παναγίας Μικροκάστρου, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, βρίσκεται 12 χιλιόµετρα νοτιοδυτικά της Σιάτιστας, στον εθνικό δρόµο Koζάνης- Καστοριάς, σε απόσταση 500 περίπου µέτρων από το χωριό Μικρόκαστρο, σε ύψωµα πάνω από τον Αλιάκµονα.
Το καθολικό του μοναστηριού αγιογραφήθηκε, με εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες, το 1797 από Ηπειρώτες Καπεσοβίτες ζωγράφους. Εξαιρετικό είναι το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο στο οποίο ακολουθείται η τέχνη του «τρυπητού» δηλαδή με διαμπερή κενά ανάμεσα στα θέματα.
Η εικόνα της βρεφοκρατούσας Θεοτόκου θεωρείται θαυματουργή και είναι η παλαιότερη των άλλων, με πιθανή χρονολογία το 1603 ενώ μία πρόσφατη έρευνα την χρονολογεί στον 13ο αιώνα. Η φθορά του χρόνου αφαίρεσε κάθε χρωστική ουσία από τα πρόσωπα της Εικόνας, αλλά παρ’ όλα αυτά η γραφή των χαρακτηριστικών τους είναι έντονα εκφραστική. Ολόκληρη η Εικόνα φέρει ασημένια επένδυση, η δε ιλαρότητα των προσώπων τόσο της Παναγίας Μητέρας όσο και του Ιησού ελκύει παραμυθητικά τον κάθε προσκυνητή. Η μεγάλη ευλάβεια στην Εικόνα αυτή οφείλεται στην ανεξάντλητη χάρη που φανερά ή μυστικά ο πιστός λαός αποκομίζει. Για το λόγο αυτό τηρεί τα θρησκευτικά του έθιμα με μεγάλη αφοσίωση.
Η γιορτή του Δεκαπενταύγουστου
Τον Δεκαπενταύγουστο, πιστοί από όλα τα μέρη της Ελλάδας, επισκέπτονται το μοναστήρι, περιμένοντας επί ώρες να έλθει η σειρά τους για να προσκυνήσουν την εικόνα Της, να αντλήσουν τη Χάρη Της, να ενισχύσουν την πίστη τους, να βρουν απάντηση στα ποικίλα προβλήματα της ζωής τους.
Οι «καβαλάρηδες της Σιάτιστας» είναι το έθιμο που προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες, καθώς ιππείς από την Σιάτιστα και την γύρω περιοχή επισκέπτονται το Μοναστήρι πάνω στα καταστόλιστα άλογά τους. Το πανηγύρι έχει τις ρίζες του στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και έχει χαρακτηριστεί ως πανηγύρι λεβεντιάς και τόλμης.
Ο οικισμός του Μικροκάστρου
Το Μικρόκαστρο είναι ένας ημιορεινός οικισμός του Δήμου Βοΐου, χτισμένος στους πρόποδες της λοφοσειράς Καστρακίου, σε απόσταση 32 χλμ. από την Κοζάνη. Πήρε τη σημερινή του ονομασία το 1926 από το κάστρο που βρίσκεται στην κορυφή του λόφου Καστράκι, τα ερείπια του οποίου σώζονται μέχρι σήμερα. Επί τουρκοκρατίας ονομαζόταν Τσιαρούσινο. Η ονομασία αυτή έχει δύο εκδοχές. Η μία λέει πως το όνομα προέρχεται από την τούρκικη λέξη “τσαρσί” που σημαίνει παζάρι και η άλλη από τη λέξη “τσιαρίσι” ή “τσιρίσι” που σημαίνει κόλλα. Η δεύτερη εκδοχή λέγεται σαν δικαιολογία στο ότι όποιος ερχόταν στο χωριό κολλούσε και έμενε για πάντα.
Η ιστορία του χωριού χάνεται στα βάθη των χρόνων και αυτό συνάγεται από μία επιγραφή που βρίσκεται στο ξωκκλήσι του Αγίου Αθανασίου, που χρονολογείτε το 1050 μ.χ. και η επιγραφή αναφέρει ”Ενταύθα Κείται η κάρα Νικολάου Ιερέως”. Το χωριό αναφέρεται στους κώδικες της Ιεράς Μονής Ζάβορδας και Μητροπόλεως Σισανίου. Οι ανασκαφές γύρω από το χωριό έχουν φέρει στο φως ευρήματα Αρχαϊκής, Κλασικής, Ελληνιστικής, Ρωμαϊκής, Βυζαντινής ακόμα και Νεολιθικής εποχής. Σήμερα αποτελεί µία από τις ανθούσες και παραγωγικές κοινότητες της επαρχίας Βοΐου.