«Η σύγχρονη τέχνη οφείλει να λειτουργήσει ως ένας ακόμη κοινωνικός μηχανισμός που ανατρέπει στερεοτυπικές και βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις σχετικά με τα φύλα».
Συνέντευξη: Τάνια Ώττα
Με αφορμή το βιβλίο της συγγραφέως Δέσποινας Τσούργιαννη με θέμα την Σιατιστινή ζωγράφο Θάλεια Φλωρά – Καραβία, συζητήσαμε για τα έργα και το ταλέντο της ζωγράφου και στη συνέχεια έγινε αναφορά σε θέματα που αφορούν την τέχνη γενικότερα, την τέχνη σε περίοδο πολέμου και για την καλλιτεχνική δράση των γυναικών.
Ένα βιβλίο καλαίσθητο, καλογραμμένο και άρτια δομημένο, μέσα από το οποίο ο αναγνώστης μπορεί να ξεφυλλίσει τις σελίδες που μιλούν για τη ζωή της ζωγράφου Θάλεια Φλωρά – Καραβία και μέσα από τη μελέτη που έγινε από τη συγγραφέα, να ενημερωθεί για την εργογραφία της ζωγράφου με βάση ορισμένα αντιπροσωπευτικά έργα, τα οποία οργανώνονται ειδολογικά σε πορτραίτα, νεκρές φύσεις, ηθογραφικά θέματα, τοπία καθώς και συμβολιστικά και ιστορικά θέματα, κάνοντας ειδική αναφορά στην πολεμική παραγωγή της ζωγράφου που αποτελείται από τη σειρά έργων της, κυρίως σκίτσων, από τους Βαλκανικούς Πολέμους, τη Μικρασιατική Εκστρατεία και τον Πόλεμο του 1940. Η μελέτη ολοκληρώνεται με εκθεσιολόγιο ατομικών και ομαδικών εκθέσεων της ζωγράφου καθώς και με τον αναλυτικό κατάλογο των έργων που έχουν έως τώρα εντοπιστεί από την έρευνα…».
Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με την Θάλεια Φλωρά Καραβία;
Πιστεύω ακράδαντα ότι οι γυναίκες ζωγράφοι, και κυρίως αυτές του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, είναι σε μεγάλο ποσοστό, ακόμα και σήμερα, υπομελετημένες και στη σκιά των αρρένων συναδέλφων τους. Η περίπτωση της Φλωρά Καραβία, λοιπόν, αποτέλεσε ένα πρώτης τάξεως ερευνητικό ερέθισμα για μένα.
Πως θα περιγράφετε τη Θάλεια Φλωρά Καραβία;
Πρόκειται πραγματικά για μια γυναίκα φαινόμενο όχι μόνον από την άποψη της πλούσιας, ποιοτικά και ποσοτικά, παραγωγής της (ξεπερνά τα 5.500 έργα) αλλά και από κοινωνιολογική σκοπιά, καθώς δε δίστασε να υπερβεί τα κοινωνικά και φυλετικά στεγανά της εποχής της και να μεταβεί στο Μόναχο για να σπουδάσει ζωγραφική δίπλα στον αξεπέραστο Νικόλαο Γύζη. Και στη συνέχεια, όμως, ο βίος της ήταν πραγματικά ιλιγγιώδης με αδιάλειπτα ταξίδια σε τέσσερις ηπείρους, συνεχή εκθεσιακή δραστηριότητα και συμμετοχή σε τρεις πολέμους (Α’ Βαλκανικός Πόλεμος, Μικρασιατική Εκστρατεία, Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος).
Ποιο θεωρείτε ότι είναι το κύριο χαρακτηριστικό των έργων της;
Το ζωγραφικό ιδίωμα της Φλωρά Καραβία ισορροπεί έντεχνα ανάμεσα στον ακαδημαϊκό ρεαλισμό της λεγόμενης Σχολής του Μονάχου και ένα περισσότερο ελεύθερο, ιμπρεσσιονιστικό ζωγραφικό ύφος. Η σχεδιαστική δεινότητα και η προσεγμένη σύνθεση αποτελoύν θεμελιώδη χαρακτηριστικά των έργων της. Η ήπια, βαριά χρωματολογία με τα χρόνια δίνει τη θέση της σε ανάλαφρα ζωηρά χρώματα που τοποθετούνται με περισσότερη ελευθερία στον καμβά.
Ποιες διαφορές εντοπίζετε τα έργα τέχνης ανδρών και γυναικών;
Δεν συμμερίζομαι καθόλου την άποψη ότι τα έργα τέχνης των ανδρών δημιουργών διαφέρουν από αυτά των γυναικών. Ιδιότητες όπως ευαισθησία και η φαντασία σχετίζονται με την καλλιέργεια και την άσκησή τους και όχι με το φύλο του καλλιτέχνη. Εκεί όπου θα μπορούσε να εντοπίσει κανείς μία διαφορά είναι στη θεματολογία, όπου τα «υψηλά» ιστορικά θέματα ή οι προσωπογραφίες αποτελούσαν πεδία έμπνευσης και δημιουργίας αποκλειστικά και μόνον ανδρών ζωγράφων, ενώ οι γυναίκες επιδίδονταν σε θέματα περισσότερο ερασιτεχνικά, οικιακά και «επουσιώδη», όπως οι νεκρές φύσεις και κυρίως οι ανθογραφίες ή το τοπίο. Και αυτό δικαιολογείται απόλυτα, αν σκεφτεί κανείς ότι η επίσημη θεσμική καλλιτεχνική εκπαίδευση των γυναικών ξεκινά μόλις στις αρχές του 20ού αιώνα.
Αν η Θάλεια Φλωρά Καραβία ζούσε σήμερα, τι διαφορές πιστεύετε θα είχαν τα έργα της;
Πιστεύω ότι θα απέδιδε με τον ίδιο ζήλο την πραγματικότητα και τους ανθρώπους γύρω της, θα ταξίδευε ακόμα περισσότερο και ίσως θα αξιοποιούσε τα νέα τεχνολογικά μέρα της ψηφιακής καταγραφής για να αποδώσει πιο άμεσα τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες της.
Έχετε ξεχωρίσει κάποιον πίνακα της Θάλειας Φλώρα Καραβία και αν ναι, για ποιο λόγο;
Μετά από την πολύχρονη και συνεχή ενασχόλησή μου με το έργο της Φλωρά Καραβία μπορώ να σας πω ότι σε κάθε θεματικό πεδίο με το οποίο ασχολήθηκε (προσωπογραφία, τοπίο, ηθογραφία, πολεμικές σκηνές) υπάρχουν έργα που ξεχωρίζω και αγαπώ ιδιαίτερα. Αν έπρεπε να διαλέξω ένα από αυτά, θα ήταν η πρώιμη αυτοπροσωπογραφία της από την εποχή των σπουδών της στο Μόναχο (1896-1897). Το γεγονός ότι επιχειρεί να δοκιμαστεί στο είδος αυτό σε ένα τόσο πρώιμο στάδιο της ζωγραφικής της εκπαίδευσης είναι ενδεικτικό της τόλμης που τη διακρίνει αλλά και του ιδιαίτερου βάρους που αποδίδει στο συγκεκριμένο θεματογραφικό genre. Αυτό που εντυπωσιάζει με την πρώτη ματιά είναι ο έντεχνος τρόπος με τον οποίο η νεαρή ζωγράφος αφομοιώνει τις ποικίλες επιρροές που δέχεται σαν σπουδάστρια ζωγραφικής σε ένα χωνευτήρι πολλαπλών τεχνοτροπιών και επιρροών, όπως είναι το Μόναχο. Στον πίνακα αυτόν, η Φλωρά απεικονίζεται ημίσωμη, σε στάση τριών τετάρτων πάνω σε ουδέτερο, μονοχρωματικό φόντο. Το απλό, μαύρο ρούχο που φορά ελάχιστα διαφοροποιείται από τους έντονα σκούρους τόνους του βάθους, υποβάλλοντας μια ατμόσφαιρα λιτότητας και αυστηρότητας. Το μόνο στοιχείο που προβάλλει έξεργα μέσω του αριστοτεχνικού φωτισμού είναι το πρόσωπο της μορφής και κυρίως τα μάτια που, καρφωμένα στον θεατή, δημιουργούν μια έντονη και σχεδόν αναπόφευκτη επικοινωνία. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα έργο που ξαφνιάζει με τον ρεαλισμό του, καθώς τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά της ζωγράφου έχουν αποδοθεί χωρίς καμία τάση ωραιοποίησης ή ναρκισσισμού. Ο τρόπος με τον οποίο η προσωπογραφούμενη επιλέγει να απεικονιστεί είναι ασφαλώς διαφωτιστικός για τον αυτοπροσδιορισμό της ως γυναίκας, η οποία μάχεται να διακριθεί επαγγελματικά στον χώρο της ζωγραφικής, μιας πνευματικής κονίστρας έως τότε καθαρά ανδροκρατούμενης.
Ποια η άποψη σας για την τέχνη σε περίοδο πολέμου και για την καλλιτεχνική δράση των γυναικών;
Η ιστορία μας έχει αποδείξει ότι οι συνθήκες βαρβαρότητας και απαξίωσης της ελεύθερης καλλιτεχνικής πρακτικής σε καιρό πολέμου μπορούν να ενεργοποιήσουν πολλαπλά τους δημιουργούς και να φιλοτεχνηθούν έργα – καταγραφές της ζοφερής πραγματικότητας του πολέμου, έργα καταγγελτικά της βίας, σωματικής και πνευματικής, έργα που προωθούν το πανανθρώπινο αίτημα της ειρήνης. Μέσα στο πλαίσιο αυτό και οι γυναίκες δημιουργοί είναι ικανές, με τον δικό τους τρόπο, και χωρίς τις αρτηριοσκληρωτικές δεσμεύσεις του παρελθόντος, να προσφέρουν την δική τους ματιά και πρωτότυπη εικαστική κατάθεση.
Ο Νοέμβριος είναι ο μήνας ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για την βία κατά των γυναικών. Πιστεύετε ότι η τέχνη μπορεί να συμβάλλει σ΄ αυτό;
Είναι πράγματι εξαιρετικά σημαντικό, ύστερα από τόσα κρούσματα τόσο σωματικής/σεξουαλικής όσο και συναισθηματικής/ψυχολογικής βίας κατά των γυναικών, να βρεθούν άμεσα τρόποι βοήθειας προς τις γυναίκες αυτές και εξόδου τους από τον φαύλο κύκλο βίας που, όπως δυστυχώς διαπιστώνουμε, φθάνει πολλές φορές ακόμα και στη δολοφονία. Η τέχνη, με τη μορφή της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας, όχι μόνον από γυναίκες αλλά και από άνδρες εικαστικούς οφείλει, νομίζω, να λειτουργήσει ως ένας ακόμη κοινωνικός μηχανισμός που ανατρέπει, ή τουλάχιστον επιχειρεί να ανατρέψει, στερεοτυπικές και δυστυχώς ακόμη βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις σχετικά με τα φύλα. Οι γυναίκες πρέπει επιτέλους να πάψουν να αντιμετωπίζονται μέσα από ένα καθαρά πατριαρχικό πλέγμα ως «κατώτερα» από τους άνδρες όντα και να λαμβάνουν τη βοήθεια και την αναγνώριση που τους αξίζει. Πρέπει η τέχνη να στρατευθεί στον σκοπό αυτό με περισσότερα έργα (παραδοσιακή ζωγραφική ή performances) που έχουν στο επίκεντρό τους τη γυναίκα, την κακοποιημένη γυναίκα ή ακόμη θίγουν ευρύτερα ζητήματα της γυναικείας ψυχικής εμπειρίας (μητρότητα/οικιακός εγκλεισμός, μοναξιά). Από την άλλη πλευρά απαραίτητη καθίσταται, κατά τη γνώμη μου, η ευρύτερη αντιπροσώπευση γυναικών δημιουργών σε θεσμικές θέσεις (καλλιτεχνική εκπαίδευση, καλλιτεχνικές επιτροπές κ.ά), έτσι ώστε η παρουσία τους να αποκτά κατοχύρωση και δημόσια εμβέλεια. Με τον τρόπο αυτό θέματα όπως η διερεύνηση των σχέσεων ανάμεσα στα φύλα αλλά και οι ποικίλες έμφυλες πρακτικές θα αποτελέσουν αντικείμενο εκτεταμένης πραγμάτευσης και συζήτησης.
Ποιο μήνυμα θα στέλνατε στις γυναίκες που βιώνουν τέτοιου είδους καταστάσεις;
Το μήνυμά μου είναι αναμφίβολα η γνωστοποίηση και άμεση αναζήτηση βοήθειας, είτε από πρόσωπα του περιβάλλοντός τους που είναι σε θέση να βοηθήσουν, είτε από κρατικές δομές. Η χειρότερη λύση είναι οι προσωπικές ενοχές, ο φόβος, η σιωπή και η απόκρυψη που ενδυναμώνουν τον φαύλο κύκλο της βίας και διαιωνίζουν το πρόβλημα.
About The Author
br>
